Gebelik kesesi, döllenmiş yumurtanın rahim içine yerleşmesinden sonra ultrasonla görülebilen ilk yapıdır. Genellikle gebeliğin 5. haftasında tespit edilir ve sağlıklı gebeliğin erken göstergelerinden biridir.
Ultrasonla görülen gebelik kesesi, embriyonun gelişim sürecini takip etmek için önemlidir. Kesede yolk kesesi ve ilerleyen haftalarda fetal kalp atışı gözlenebilir.
Gebelik kesesinin zamanında oluşmaması, dış gebelik veya düşük riskini gösterebilir. Bu nedenle düzenli takip ve erken ultrason kontrolleri önem taşır.
Gebelik kesesi ölçümleri, gebeliğin haftasını belirlemede kullanılır. Doğru haftada oluşması, embriyonun sağlıklı geliştiğinin önemli bir işaretidir.
Hamilelik, başından sonuna kadar aileler için heyecan verici ve bir o kadar da merak uyandırıcı bir süreçtir. Hamilelik süreci içerisinde ailenin hayatına birçok farklı konu girmektedir. Düzenli olarak yapılan kontroller, bebeğin gelişimi ile ilgili elde edilen veriler ve anne karnındaki bebek ile kurulabilen ilk temaslar bu konulardan yalnızca birkaçı olacaktır.
Psikolojik dalgalanmaları yüksek olan gebelik sürecinde anne adayının belirli periyotlarda kontrole gitmesi ve gebelik sürecinin sağlıklı bir şekilde devam edip etmediğini gözlemlemesi gerekmektedir. Bu düzenli kontrollerden bazıları gebelik süreci içerisinde yaşanacak önemli olayların saptanabilmesi için gereklidir. Hamileliğin ilk günlerinden itibaren çocuk sahibi olacak aile içerisinde bebeklerinin görüntüsünü görmek, kalp atışlarını duymak gibi heyecan verici olaylara karşı merak oluşur.
Hamileliğin anne adayına getirdiği birçok yeniliğin yanında gebelik sürecinde bir yeni organ daha kazanılır. Bu organ gebelikte çocuğun anne karnında sağlıklı ve güvenli bir şekilde gelişimini sürdürebilmesini sağlayan gebelik kesesidir. Gebelik kesesi, hamilelik ile birlikte anne adayının hayatına girer ve bebek için hayati bir rol oynar. Bu sebeple “Gebelik kesesi ne zaman oluşur?” sorusu her anne adayının merak ettiği ve bu konuda araştırmalar yaptığı bir durum olarak karşımıza çıkar.
Gebelik kesesi, en genel tanımı ile hamileliğin belirli bir döneminde rahmin iç kısmında oluşarak bebeğin rahim içerisindeki gelişimini destekleyen ve rahmi dışarıdan gelecek tehlikelere karşı korumayı amaçlayan bir çeşit organdır. Anne adaylarının hamilelik süreçlerinde çekindiği noktalardan biri de anne karnına alınabilecek herhangi bir darbe veya günlük fiziksel aktiviteler yapılırken bebeğin gelişimini olumsuz etkileyecek herhangi bir komplikasyon oluşmasıdır. İşte bu nedenle gebelik kesesi önemlidir ve gebeliğin sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için hayati öneme sahiptir.
Gebelik kesesinin koruyucu yanı olmasının yanında gebelik kesesi oluşumu sonrası bebeğin göbek bağı ve kan damarları dışındaki tüm kısımları ile anne ile fiziksel bağlantısı kesilir. Bunun sebebi gebelik kesesi sayesinde bebeğe sağlıklı bir şekilde gelişim gösterebileceği özel bir alan yaratmaktır. Bunun yanında bebeğin hastalıklara yakalanmasını ve anne ile fiziksel bağlantısı nedeniyle yaşanabilecek sorunların da önüne geçilmiş olacaktır.
Gebelik kesesi özel yapısı sayesinde esnek ve genişleyebilen bir yapıya sahiptir. Bilindiği üzere hamileliğin ilerleyen safhalarında anne karnı büyümekte ve çocuğun gelişimiyle birlikte hacminde de doğal bir artış görülmektedir. Gebelik kesesi bu gelişim esnasında uygun gelişim şartlarını devam ettirebilmek için düzenli olarak esner ve büyür. Bu büyüme işlemini gerçekleştirirken de aynı zamanda bebeğin şekline ve duruşuna uyum sağlayarak yaşanabilecek problemlerin de önüne geçer.
Yapısı ve amacı itibariyle tamamıyla bebeğin gelişimini korumayı ve gebelik sürecinin sorunsuz bir şekilde tamamlanmasını amaçlayan bir organdır. Şekil alabilme özelliği de gebelik kesesini bebeğin rahat bir şekilde büyümesi ve gelişimini rahat bir ortamda tamamlayabilmesi için uygun bir konuma getirmektedir.
Gebelik sürecinde anne adaylarının heyecanla beklediği gebelik kesesi hamileliğin ilk zamanlarından itibaren görülebilmektedir. Uzmanlar gebelik kesesinin hamilelik sürecinde ortalama 5. haftada görülebileceğini aktarmaktadırlar. İlk zamanlarda ultrason cihazında görülen gebelik kesesi boş olarak görülür. Bunun sebebi gebelik kesesi içerisinde gelişimini sürdüren embriyonun henüz ultrason teknolojisi ile görülebilecek kadar büyümemiş olmasıdır.
Gebelik sürecinin ilerleyen zamanlarında embriyonun da gelişimiyle gebelik kesesi içerisinden bebeğe ait ilk veriler alınabilmeye başlar. Bu süreç aileler için heyecan verici ve bir o kadar da mutlu eden bir aşamadır.
Vajinal ultrasonda gebelik kesesi genellikle 4.5 – 5. haftalarda görülebilir. Bu dönem hamileliğin erken evresi olup kesenin çapı yaklaşık 2-4 mm civarındadır. Ayrıca vajinal ultrason gebelik kesesinin bu erken dönemde tespit edilmesine olanak tanır. Ancak gebeliğin kesin olarak karından görülmesi 6. haftayı bulabilir. Vajinal ultrason gebelik kesesinin erken dönemde belirlenmesini sağladığı için önemlidir. Bu nedenle vajinal ultrason gebelik takibinde yaygın olarak kullanılır.
Gebeliğin beşinci haftasında gebelik kesesinin görünmesi normaldir ancak embriyo gözlemlenemeyebilir. Bu durum boş gebelik olarak adlandırılır. Embriyonun gelişimi durduğunda kese içinde embriyo görüntülenmez. İlk haftalarda embriyonun gelişimi durabilir ve bu nedenle kese içinde embriyo görülmez. Bu durum erken gebelik kaybı olabilir. Sağlıklı bir gebelikte embriyo kesede kabartı şeklinde gözükmelidir. Boş gebelik durumunda embriyo gelişimi durduğu için kese boştur.
Geç döllenme durumunda, gebelik kesesi genellikle 5 ila 6. haftalar arasında ultrason ile görülür. Ancak bazı durumlarda embriyo çok küçük olabilir ve bu da görüntülemeyi zorlaştırabilir. Yine de 6. haftadan sonra gebelik kesesi belirginleşir. Eğer bu tarihlerde kese görülmezse gebeliğin sağlıklı ilerlemediği düşünülür. Geç döllenme nedeniyle gecikme yaşansa bile 6. hafta civarında kesenin ultrasonla net şekilde görüntülenmesi beklenir.
Gebelik kesesi küçük olup düzelen vakalar mevcuttur. İlk ultrasonda küçük görülen kese sonraki kontrollerde normal boyutlara dönebilir. Bu durum genellikle bebeğin kalp atışları normalse sorun teşkil etmez. Ancak gebelik kesesi hala küçükse genetik tahliller yapılabilir. Progesteron içeren ilaçlar iğne veya tablet formunda takviye olarak önerilebilir. İlaç tedavisi her zaman etkili olmayabilir fakat bazen kese boyutu normale dönebilir.
Gebelik kesesinin ideal ölçülerden daha küçük olması anne adayının folik asit tüketiminin yetersizliğinden kaynaklanabilir. Bu durum müdahale edilmezse düşük riskini artırabilir. Aynı zamanda bebekte anomali gelişme olasılığı da vardır. Gebeliğin ilk 6 haftasında gebelik kesesinin küçük olması bebeğin sağlıklı gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle doktor kontrolü ve gerekli tedbirlerin alınması önemlidir. Anne adayının folik asit tüketimini artırması önerilir.
3 haftalık bir hamilelikte gebelik kesesi ortalama 2 – 3 mm büyüklüğündedir. Hamilelik ilerledikçe ve bebek büyüdükçe gebelik kesesi de büyümektedir. 5. – 6. haftalarda ise gebelik kesesi yaklaşık 20 mm büyüklüğe ulaşır. Gebelik kesesinin ortalama çapı hamileliğin ilk 6 haftasında hamilelik yaşını hesaplamak için kullanılır. 6. haftadan sonra embriyo görüldüğü için hesaplamalar bebeğin uzunluğuna göre yapılır. Yolk kesesi gebeliğin 5. haftasında vajinal ultrasonda görünür ve sağlıklı bir gebeliğin göstergesidir. Gebelik kesesi 10 mm’ye ulaştığında vajinal ultrasonda yolk kesesi görünmelidir.
İkiz gebeliklerde gebelik kesesi sayısı ve durumu, ikizlerin tek yumurta (monozigotik) mı yoksa çift yumurta (dizigotik) ikizi mi olduğuna ve tek yumurta ikizlerinde bölünmenin ne zaman gerçekleştiğine bağlı olarak değişir. Çift yumurta ikizlerinde genellikle her bebek için ayrı bir gebelik kesesi ve ayrı bir plasenta bulunur (diamniyotik-dikoryonik). Tek yumurta ikizlerinde ise, eğer döllenmiş yumurta çok erken bölünürse (ilk 3 gün içinde), çift yumurta ikizlerindeki gibi iki ayrı kese ve plasenta oluşabilir. Daha geç bölünmelerde (4-8. günler arası) tek plasenta ve iki ayrı amniyon kesesi (diamniyotik-monokoryonik) veya çok daha geç bölünmelerde (8. günden sonra) tek bir kese içinde iki bebek (monoamniyotik-monokoryonik) görülebilir. Bu durumlar ultrason ile erken dönemde tespit edilir.
Gebelik kesesinin beklenen haftada ultrasonda görülmemesi birkaç farklı duruma işaret edebilir. En sık rastlanan nedenlerden biri, hesaplanan gebelik haftasının yanlış olması, yani döllenmenin sanılandan daha geç gerçekleşmesi ve gebeliğin henüz ultrasonda kese oluşturacak kadar büyümemiş olmasıdır. Bir diğer olasılık, gebeliğin rahim dışına yerleştiği dış gebelik durumudur; bu durumda kanda gebelik hormonu (beta hCG) yükselir ancak rahim içinde kese görülmez. Ayrıca, çok erken bir aşamada sonlanmış bir gebelik (kimyasal gebelik veya tamamlanmamış düşük) veya nadiren mol gebelik (üzüm gebeliği) gibi durumlarda da rahim içinde sağlıklı bir gebelik kesesi izlenemeyebilir. Kesin tanı için doktor muayenesi ve ek tetkikler gereklidir.
Sağlıklı bir gebelik kesesi ve dolayısıyla sağlıklı bir embriyo gelişimi için anne adayının genel sağlık durumuna özen göstermesi büyük önem taşır. Gebelik planlandığı andan itibaren folik asit takviyesine başlamak, kesenin ve embriyonun erken dönemdeki sağlıklı gelişimini destekler. Dengeli ve çeşitli beslenme, yeterli sıvı alımı, doktorun onaylamadığı ilaçlardan kaçınma, sigara ve alkol gibi zararlı maddelerden kesinlikle uzak durma temel gerekliliklerdir. Ayrıca, ağır egzersizlerden kaçınmak, stresten olabildiğince uzak durmak ve enfeksiyon riskini azaltacak hijyen kurallarına dikkat etmek de önemlidir. Düzenli doktor kontrolleri ise olası sorunların erken tespiti ve müdahalesi açısından hayati rol oynar.
Gebelik kesesi (gestasyonel kese), hamileliğin çok erken dönemlerinde, genellikle son adet tarihinden sonraki 5. haftada ultrasonda görülebilen ve içinde embriyonun gelişeceği ilk yapıdır. Amniyon kesesi ise gebelik kesesinin içinde, daha sonraki aşamalarda gelişen ve embriyoyu doğrudan çevreleyen, içi amniyon sıvısıyla dolu olan zardır. Yani amniyon kesesi, gebelik kesesinin içindeki daha spesifik bir koruyucu katmandır. Bebek, amniyon sıvısı içinde büyür, hareket eder ve dış etkenlerden korunur. Zamanla amniyon kesesi büyüyerek gebelik kesesinin iç duvarına yapışır, ancak başlangıçta farklı yapılar olarak ayırt edilebilirler.
Yolk kesesi, gebelik kesesi içinde embriyo ile birlikte gelişen, erken gebelik döneminde hayati fonksiyonları olan küçük, torba benzeri bir yapıdır. Plasenta tam olarak gelişip görevini devralana kadar embriyonun temel besin kaynağını sağlar, ilk kan hücrelerinin üretildiği yerdir (hemopoez) ve bazı erken proteinlerin sentezinde rol alır. Genellikle gebeliğin 5.-6. haftaları arasında transvajinal ultrason ile görünür hale gelir. Yolk kesesi, gebeliğin yaklaşık 10.-12. haftalarına kadar fonksiyon görür ve bu haftalardan sonra plasentanın tam kapasiteyle çalışmaya başlamasıyla birlikte küçülerek giderek kaybolur. Varlığı ve sağlıklı görünümü, erken gebeliğin sağlıklı ilerlediğinin önemli bir göstergesidir.
Dr. Melih Aygün
Dr. Melih Aygün, Türkiye Sağlık Bakanlığı sertifikalı infertilite uzmanıdır. 1997'de Kadın Hastalıkları ve Doğum uzmanlığını aldıktan sonra Memorial Hastanesi ve Alman Hastanesi gibi kurumlarda görev yaptı. Medicana Çamlıca Hastanesi Tüp Bebek Merkezi’nin kurucu direktörlüğünü üstlendi. İnfertilite ve tüp bebek alanındaki çalışmalarına halen özel kliniğinde ve Memorial Hastanesi’nde devam etmektedir.
