Hirsutizm kadınlarda yüz göğüs ve sırt gibi bölgelerde görülen erkek tipi aşırı kıllanma ile tanımlanır. Genellikle androjen hormonlarının özellikle de testosteron seviyelerinin artmasından kaynaklanır ve polikistik over sendromu (PKOS) ya da adrenal/over bozuklukları gibi sağlık sorunlarıyla ilişkili olabilir. Bu durum kaba ve koyu renkli tüylenme dışında akne oluşumu ile de kendini gösterebilir. Ayrıca bazı vakalarda ses kalınlaşması ve kas kütlesinde artış gibi belirtiler de görülür. Hirsutizm tedavisinde hormon seviyelerini dengeleyen ilaçlar doğum kontrol hapları ve lazer veya elektroliz gibi epilasyon yöntemleri kullanılabilir.
| Nedenleri | Genetik yatkınlık, polikistik over sendromu (PKOS), hormonal dengesizlikler (özellikle androjen artışı), Cushing sendromu, bazı ilaçlar ve tümörler gibi faktörler. |
| Belirtiler | Yüz, göğüs, sırt, karın, uyluk gibi bölgelerde koyu ve kalın tüylerin normalden fazla çıkması; akne, saç dökülmesi, düzensiz adet gibi ek belirtiler eşlik edebilir. |
| Tanı Yöntemleri | Fizik muayene, hormon seviyelerinin ölçülmesi (androjen, testosteron), ultrason veya MRI gibi görüntüleme yöntemleriyle altta yatan nedenin belirlenmesi. |
| Tedavi Yöntemleri | – İlaç Tedavisi: Antiandrojenler, doğum kontrol hapları, insülin direncine yönelik ilaçlar. – Kozmetik Yöntemler: Lazer epilasyon, elektroliz, ağda. |
| Yaşam Tarzı Önerileri | Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, kilo kontrolü (özellikle PKOS’ta insülin direncini azaltmaya yardımcı olabilir). |
| Olası Komplikasyonlar | Hormonal dengesizliklerin devam etmesi, PKOS’un ilerlemesi, psikolojik etkiler (özgüven kaybı, depresyon). |
| Önlenme Yolları | Altta yatan hormonal bozuklukların erken teşhisi ve tedavisi, düzenli takip ve sağlıklı yaşam alışkanlıklarının benimsenmesi. |
Hirsutizm Nedir ve Normal Kıl Büyümesinden Nasıl Farklıdır?
Karşılaştırıldığında belirgin farklılıklar gösterir. Androjen hormonu seviyelerindeki artıştan kaynaklanan bu durum yüz, göğüs, sırt ve iç uyluk gibi genellikle erkek tipi kıl büyümesiyle ilişkilendirilen bölgelerde meydana gelir. Normal vücut kıl yapısından farklı olarak bu bölgelerde aşırı terminal kıl büyümesi görülür.
Normal kıl büyümesi vücuttaki ince pigmentsiz vellus kıllarının belirli bir dağılımını içerirken hirsutizmde bu kıllar kaba koyu renkli ve kalın terminal kıllara dönüşür. Bu durum hormonal değişikliklerin yaşandığı ergenlik ve menopoz gibi dönemlerde normal olarak görülen kıl büyümesinden fazlasını ifade eder. Hirsutizm genellikle belirgin kalıcı ve yaygın bir kıl büyümesine sebep olur ve normal kıl büyüme modellerini aşan bir dağılıma sahiptir.
Hirsutizmin Belirtileri Nelerdir?
Hirsutizm kadınlarda normalde ince ve açık renkli olan tüylerin yerini koyu ve kalın kılların alması ile kendini gösterir. Bu aşırı kıl büyümesi özellikle üst dudak, çene, göğüs, sırt, karın alt kısmı ve uyluk gibi androjen hormonlara duyarlı bölgelerde belirgin hale gelir. Terminal kıl olarak adlandırılan bu kalın kıllar vellus tüylerinden farklı olarak daha belirgin bir yapıdadır. Hirsutizme sıklıkla yüksek androjen seviyeleri neden olur ve bu durum çoğunlukla polikistik over sendromu (PKOS, konjenital adrenal hiperplazi veya androjen üreten tümörlerle ilişkilidir. Ancak bazı ilaçlar da hirsutizme yol açabilir.
Şiddetli hirsutizm vakalarında virilizasyon adı verilen erkek tipi özelliklerin gelişimi de görülebilir. Virilizasyon belirtileri hızlı bir şekilde ortaya çıkar ve genellikle ciddi androjen fazlalığına işaret eder. Bu belirtiler şunları içerebilir:
- Ses kalınlaşması
- Kas kütlesinde artış
- Erkek tipi kellik
- Klitoromegali (klitorisin büyümesi)
- Göğüslerin küçülmesi
- Akne ve yağlı cilt
- Düzensiz adet döngüsü veya adet görememe
Hirsutizmin Başlıca Nedenleri Nelerdir?
Hirsutizmin başlıca nedenleri vücutta androjen hormonlarının artışına bağlı olarak çeşitli hastalıklar ve durumlardır. En yaygın nedenlerden biri olan Polikistik Over Sendromu (PKOS) vakaların büyük bir kısmını oluşturarak hirsutizme yol açar. PKOS kadınlarda aşırı androjen seviyelerine ve düzensiz yumurtlamaya neden olur; bunun sonucu olarak yüz göğüs ve sırt gibi bölgelerde aşırı tüylenme görülebilir. Ayrıca PKOS akne ve düzensiz adet döngüsü gibi semptomlarla da kendini belli eder.
Hirsutizme yol açan diğer nedenler şunlardır:
- Konjenital Adrenal Hiperplazi (KAH): Genetik bir bozukluk olan KAH adrenal bezlerin aşırı androjen üretmesine neden olur. Özellikle geç başlangıçlı KAH androjen fazlalığına katkıda bulunarak hirsutizmi tetikler.
- Cushing Sendromu: Bu durum uzun süreli yüksek kortizol seviyelerinin sonucu olarak ortaya çıkar. Kortizol fazlalığı androjen seviyelerini artırarak aşırı tüylenme kilo alımı ve kas güçsüzlüğü gibi belirtiler oluşturur.
- Androjen Salgılayan Tümörler: Yumurtalık veya adrenal bezlerde gelişebilen bu tümörler hızlı ve belirgin hirsutizme yol açabilir. Genellikle ses kalınlaşması ve erkek tipi kellik gibi virilizasyon belirtileri de görülür.
- İlaçlar: Anabolik steroidler testosteron ve glukokortikoid gibi bazı ilaçlar vücuttaki androjen seviyelerini yükselterek hirsutizme neden olabilir.
- İdiopatik Hirsutizm: Bu durumda androjen seviyeleri normaldir ancak kıl folikülleri artmış duyarlılık gösterir ve aşırı tüylenme meydana gelir.
Hirsutizm Nasıl Teşhis Edilir?
Hirsutizmin teşhisi genellikle çeşitli değerlendirme yöntemlerinin bir kombinasyonunu içerir ve ayrıntılı bir süreç gerektirir. İlk aşamada klinik değerlendirme yapılır. Ferriman-Gallwey ölçeği adı verilen bir ölçekle yüz, çene ve göğüs gibi androjene duyarlı bölgelerdeki kıllanma puanlanır. Her bölge 0 (kıl yok) ile 4 (yoğun kıl) arasında derecelendirilir ve toplam puan 36’ya kadar çıkabilir. Genellikle 8 veya üzeri puanlar hirsutizm teşhisinde belirleyici olarak kabul edilir. Bununla birlikte etnik kökene göre bu eşik değişiklik gösterebilir. Örneğin Asyalı kadınlarda daha düşük puanlarla tanı konulabilir.
Hormonal testler teşhis sürecinin bir diğer önemli aşamasıdır. Özellikle serbest ve toplam testosteron seviyelerinin yanı sıra DHEAS hormon düzeyleri değerlendirilir. Bu hormonların yüksek olması polikistik over sendromu veya adrenal hiperplazi gibi altta yatan rahatsızlıkları işaret edebilir. Androjenlerin yüksekliği doğrulandığında detaylı hormon analizleri yapılır. Bu sayede doğru tedavi seçeneklerine yönlendirici bir yol izlenir.
Virilizasyon belirtilerinin görülmesi durumunda görüntüleme çalışmaları devreye girer. Pelvik ultrason adrenal BT ya da MR hızlı gelişen hirsutizmin ciddi nedenlerini ortaya koymada yardımcı olur. Androjen salgılayan yumurtalık ya da adrenal tümörleri belirlemek için bu testler önemlidir.
Ek olarak bazı durumlarda Cushing sendromu veya tiroid fonksiyon bozuklukları gibi hastalıklar hirsutizmin nedeni olabilir. Bu durumda kortizol ve tiroid testleri uygulanarak diğer endokrin bozukluklar araştırılır.
Hirsutizm İçin Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Hirsutizm tedavisi yaşam tarzı değişiklikleri tıbbi tedaviler ve epilasyon yöntemlerinin birleşiminden oluşur. Öncelikle yaşam tarzı değişiklikleri arasında özellikle polikistik over sendromu (PKOS) bulunan kadınların kilo vermesi yer alır. Kilo kaybı androjen seviyelerini düşürerek hem hirsutizmi hem de adet düzensizliğini iyileştirir ve insülin duyarlılığını artırır.
- Oral Kontraseptifler: Özellikle hamilelik düşünmeyen kadınlarda birinci basamak olarak tercih edilir. Yumurtalık androjenlerinin üretimini azaltarak kıllanmanın azalmasını sağlar.
- Anti-Androjenler: Spironolakton gibi anti-androjenler kıllanmanın büyümesini yavaşlatmak için oral kontraseptiflerle birlikte kullanılabilir.
- Topikal Tedaviler: Eflornitin krem yüz bölgesine uygulandığında kılların büyüme hızını azaltır ve diğer tedavilerle birlikte kullanılabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Hirsutizm nedir ve hangi hormonal sorunlarla ilişkilidir?
Aşırı tüylenme (hirsutizm), kadınlarda erkek tipi tüylenme artışı ile ilgili bir durumdur; bu, genellikle yüz, göğüs ve sırt gibi bölgelerde koyu ve kalın tüylerin büyümesiyle kendini gösterir. Bu durum, üreme çağındaki kadınların yaklaşık %5-10’unu etkiler. En yaygın nedeni, androjen seviyelerinin arttığı polikistik over sendromu (PCOS) olup, vakaların %75-80’ini oluşturur. Diğer nedenler arasında idiopatik hirsutizm (yaklaşık %15-20), doğuştan adrenal hiperplazi, Cushing sendromu ve bazı ilaçlar yer alır. Aşırı tüylenme, özellikle testosteron gibi erkek hormonlarının yüksek seviyeleriyle ilişkilidir; bu durum, PCOS, adrenal bez hastalıkları veya androjen salgılayan tümörler gibi durumlarla bağlantılı olabilir.
Aşırı tüylenmenin belirtileri nelerdir?
Genellikle yüz, göğüs, karın, sırt ve uyluklarda koyu ve kalın tüylerin çıkması şeklinde kendini gösterir. Bu durum, üreme çağındaki kadınların yaklaşık %5 ile %10’unda görülür ve Akdeniz, Orta Doğu ve Güney Asya kökenli bireylerde daha yaygındır. Hirsutizme, aşırı tüylenmenin yanı sıra, derinleşmiş ses, artan kas kütlesi, akne ve düzensiz adet döngüleri gibi belirtiler de eşlik edebilir ve bu, yüksek androjen seviyelerinin bir göstergesi olabilir.
Hirsutizm tedavisinde kullanılan yöntemler nelerdir?
Aşırı tüylenme (hirsutizm) tedavisinde genellikle farmakolojik tedavi ve tüy alım yöntemleri bir arada kullanılır. Farmakolojik seçenekler arasında kombine doğum kontrol hapları (OCP’ler), antiandrojenler (spironolakton gibi) ve insülin duyarlılığını artırıcı ilaçlar (metformin gibi) bulunur. Araştırmalar, OCP’ler, antiandrojenler ve insülin duyarlılığı artırıcı ilaçların hirsutizm şiddetinde sırasıyla -0.94, -1.29 ve -0.62 gibi standartlaştırılmış ortalama azalmalar sağladığını göstermektedir. Mekanik tüy alma yöntemleri, tıraş, cımbız, ağda ve kimyasal tüy dökücüler gibi, genellikle hafif vakalarda veya farmakolojik tedaviye başlanmadan önce kullanılır. Uzun vadeli çözümler için lazer epilasyon ve elektroliz etkili seçeneklerdir; lazer tedavileri, hirsutizm şiddetinde ve psikolojik iyilik halini iyileştirmede önemli gelişmeler göstermektedir. Eflornithine hidroklorür %13.9 krem gibi topikal tedaviler de kadınlarda istenmeyen yüz tüylerini azaltmada kullanılabilir. Tedavi seçimi, hirsutizmin şiddeti, altta yatan nedenler ve kişisel tercihler gibi bireysel faktörlere bağlıdır.
Hirsutizm genetik bir durum mudur?
Genetik faktörler önemli bir rol oynar; hirsutizmi olan kadınların yakın aile üyelerinde de benzer durumlar sıklıkla görülür ve Akdeniz, Orta Doğu ve Güney Asya gibi bazı etnik gruplarda daha yüksek prevalans gözlemlenir. Diğer sebepler arasında nadir görülen androjen salgılayan tümörler ve non-klasik konjenital adrenal hiperplazi (NCAH) yer alır. Psikolojik etkileri de ağır olabilir; sosyal ilişkilerde zorluklar ve depresyon belirtileri görülmesi yaygındır.
Bu durumun kozmetik ve medikal tedavi yöntemleri nelerdir?
Kozmetik tedaviler arasında tıraş, ağda ve ağda kremi gibi geçici çözümler yer alır, ancak düzenli bakım gerektirir. Elektroliz ve lazer epilasyon daha kalıcı çözümler sunar; lazer tedavileri, dört ila altı seansta %70 ila %80 arasında kalıcı azalma sağladığı rapor edilmiştir ve yıllık ara tedaviler gerekebilir. Medikal tedavi olarak, kombine doğum kontrol hapları (COC) ilk tercih edilen tedavi yöntemidir ve birçok kadında hirsutizmi etkili bir şekilde azaltmaktadır. Spironolakton, finasterid ve siproteron asetat gibi antiandrojenler de yaygın olarak kullanılır ve genellikle COC ile kullanıldığında hirsutizm şiddetinde belirgin bir iyileşme sağlanır.
